در وصایا (825-860)

باب اول: در وصایا / فصل اول - در کلیات ماده ۸۲۵ وصیت بر دو قسم است: تملیکی و عهدی. ماده ۸۲۶ وصیت تملیکی عبارت است از این که کسی عین یا منفعتی را از مال خود برای زمان بعد از فوتش به دیگری مجاناً تملیک کند. وصیت عهدی عبارت است از این که شخصی یک یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مأمور می‌نماید. وصیت‌کننده موصی، کسی که وصیت تملیکی به نفع او شده است موصی‌له، مورد وصیت موصی‌به و کسی که به موجب وصیت عهدی، ولیِّ بر مورد ثلث یا بر صغیر قرار داده می شود وصی نامیده می شود. ماده ۸۲۷ تملیک به موجب وصیت محقق نمی شود مگر با قبول موصی‌له پس از فوت موصی. ماده ۸۲۸ هر گاه موصی‌له غیر محصور باشد مثل این که وصیت برای فقرا یا امور عام‌المنفعه شود، قبول شرط نیست. ماده ۸۲۹ قبول موصی‌له قبل از فوت موصی مؤثر نیست و موصی می‌تواند از وصیت خود رجوع کند حتی در صورتی که موصی‌له موصی به را قبض کرده باشد. ماده ۸۳۰ نسبت به موصی‌له رد یا قبول وصیت بعد از فوت موصی معتبر است. بنابراین اگر موصی‌له قبل از فوت موصی وصیت را رد کرده باشد، بعد از فوت می‌تواند آن را قبول کند و اگر بعد از فوت، آن را قبول و موصی‌به را قبض کرد دیگر نمی‌تواند آن را رد کند لیکن اگر قبل از فوت قبول کرده باشد بعد از فوت قبول ثانوی لازم نیست. ماده ۸۳۱ اگر موصی‌له، صغیر یا مجنون باشد رد یا قبول وصیت با ولی خواهد بود. ماده ۸۳۲ موصی‌له می‌تواند وصیت را نسبت به قسمتی از موصی‌به قبول کند، در این صورت وصیت نسبت به قسمتی که قبول شده صحیح و نسبت به قسمت دیگر باطل می شود. ماده ۸۳۳ ورثه‌ی موصی نمی‌تواند در موصی‌به تصرف کند مادام که موصی‌له رد یا قبول خود را به آن‌ها اعلام نکرده است. اگر تأخیر این اعلام موجب تضرر ورثه باشد حاکم موصی‌له را مجبور می‌کند که تصمیم خود را معین نماید. ماده ۸۳۴ در وصیت عهدی قبول شرط نیست لیکن وصی می‌تواند مادام که موصی زنده است وصایت را رد کند و اگر قبل از فوت موصی رد نکرد بعد از آن حق رد ندارد اگر چه جاهل بر وصایت بوده باشد. فصل دوم - در موصی ماده ۸۳۵ موصی باید نسبت به مورد وصیت جایزالتصرف باشد. ماده ۸۳۶ هر گاه کسی به قصد خودکشی خود را مجروح یا مسموم کند یا اعمال دیگر از این قبیل که موجب هلاکت است مرتکب گردد و پس از آن وصیت نماید، آن وصیت در صورت هلاکت باطل است و هر گاه اتفاقاً منتهی به موت نشد وصیت نافذ خواهد بود. ماده ۸۳۷ اگر کسی به موجب وصیت، یک یا چند نفر از ورثه‌ی خود را از ارث محروم کند وصیت مزبور نافذ نیست. ماده ۸۳۸ موصی می‌تواند از وصیت خود رجوع کند. ماده ۸۳۹ اگر موصی ثانیاً وصیتی بر خلاف وصیت اول نماید، وصیت دوم صحیح است. فصل سوم - در موصی به ماده ۸۴۰ وصیت به صَرف مال در امر غیر مشروع باطل است. ماده ۸۴۱ موصی‌به باید ملک موصی باشد و وصیت به مال غیر ولو با اجازه‌ی مالک باطل است. ماده ۸۴۲ ممکن است مالی را که هنوز موجود نشده است وصیت نمود. ماده ۸۴۳ وصیت به زیاده بر ثلث ترکه نافذ نیست مگر به اجازه‌ی وراث و اگر بعض از ورثه اجازه کند فقط نسبت به سهم او نافذ است. ___________________ - رأی وحدت رویه مرتبط شماره 54 - مورخ سال 1351 شماره 559 - مورخ سال 1370 ماده ۸۴۴ هر گاه موصی به مال معینی باشد آن مال تقویم می شود اگر قیمت آن بیش از ثلث ترکه باشد مازاد، مال ورثه است مگر این که اجازه از ثلث کند. ماده ۸۴۵ میزان ثلث به اعتبار دارایی موصی در حین وفات معین می شود نه به اعتبار دارایی او در حین وصیت. ماده ۸۴۶ هر گاه موصی به منافع ملکی باشد، دائماً یا در مدت معین، به طریق ذیل از ثلث اخراج می شود: بدواً عین ملک با منافع آن تقویم می شود سپس ملک مزبور با ملاحظه ی مسلوب‌المنفعه بودن درمدت وصیت تقویم شده، تفاوت بین دو قیمت از ثلث حساب می شود. اگر موصی به منافع دائمی ملک بوده و بدین جهت عین ملک قیمتی نداشته باشد قیمت ملک با ملاحظه‌ی منافع از ثلث محسوب می شود. ماده ۸۴۷ اگر موصی به کلی باشد تعیین فرد با ورثه است مگر این که در وصیت طور دیگر مقرر شده باشد. ماده ۸۴۸ اگر موصی به جزء مشاع ترکه باشد مثل ربع یا ثلث، موصی‌له با ورثه در همان مقدار از ترکه مشاعاً شریک خواهد بود. ماده ۸۴۹ اگر موصی زیاده بر ثلث، به ترتیب معینی، وصیت به اموری کرده باشد و ورثه زیاده بر ثلث را اجازه نکنند به همان ترتیبی که وصیت کرده است از ترکه خارج می شود تا میزان ثلث و زاید بر ثلث باطل خواهد شد و اگر وصیت به تمام، یک دفعه باشد زیاده از همه کسر می شود. فصل چهارم - در موصی‌له ماده ۸۵۰ موصی‌له باید موجود باشد و بتواند مالک چیزی بشود که برای او وصیت شده است. ماده ۸۵۱ وصیت برای حمل صحیح است لیکن تملک او منوط است بر این که زنده متولد شود. ماده ۸۵۲ اگر حمل در نتیجه‌ی جرمی سقط شود موصی‌به به ورثه او می‌رسد مگر این که جرم مانع ارث باشد. ماده ۸۵۳ اگر موصی‌لهم متعدد و محصور باشند موصی‌به بین آن‌ها بالسویه تقسیم می شود مگر این که موصی طور دیگر مقرر داشته باشد. فصل پنجم - در وصی ماده ۸۵۴ موصی می‌تواند یک یا چند نفر وصی معین نماید. درصورت تعدد، اوصیا باید مجتمعاً عمل به وصیت کنند مگر در صورت تصریح به استقلال هر یک. ماده ۸۵۵ موصی می‌تواند چند نفر را به نحو ترتیب، وصی معین کند به این طریق که اگر اولی فوت کرد دومی وصی باشد و اگر دومی فوت کرد سومی باشد و هکذا. ماده ۸۵۶ صغیر را می‌توان به اتفاق یک نفر کبیر وصی قرار داد. در این صورت اجرای وصایا با کبیر خواهد بود تا موقع بلوغ و رشد صغیر. ماده ۸۵۷ موصی می‌تواند یک نفر را برای نظارت در عملیات وصی معین نماید. حدود اختیارات ناظر به طریقی خواهد بود که موصی مقرر داشته است یا از قراین معلوم شود. ماده ۸۵۸ وصی نسبت به اموالی که بر حسب وصیت در ید او می‌باشد حکم امین را دارد و ضامن نمی شود مگر در صورت تعدی یا تفریط. ماده ۸۵۹ وصی باید بر طبق وصایای موصی رفتار کند والا ضامن و منعزل است. _________________ - رأی اصراری مرتبط شماره 585 - مورخ سال 1326 ماده ۸۶۰ غیر از پدر و جد پدری، کس دیگر حق ندارد بر صغیر وصی معین کند.